فهرست مطالب

پژوهش نامه تاریخ
پیاپی 31 (تابستان 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/06/24
  • تعداد عناوین: 8
|
  • هاشم آقاجانی الیزه، طهمورث مهرابی* صفحه 1
    همواره شهرهای گوناگون در طول تاریخ، دستخوش تغییرات زیادی شده اند و بسیاری از حوادث در تغییر نام آن ها تاثیر داشته است. یکی از مشخصه اکثر شهرهای کهن، افول و طلوع این شهرها در طول تاریخ و گاهی تغییراتی است که در بستر این شهرها و محدوده و همچنین در نام آن ها به وجود می آید. کمتر شهری در تاریخ پیشینه ی هزاران ساله داشته است و در تمام دوران در یک محل پابرجا مانده است. معمولا در گذشته اسم شهرها توسط دیگر اقوام و سرزمین ها، بر اساس نام قبیله یا ویژگی جغرافیایی آن منطقه شناخته می شد. یکی از این مناطق جغرافیایی تبرستان است که در منابع با نام های گوناگون و محدوده جغرافیایی مختلف آمده است. اگر چه کتابهای زیادی از جمله، تاریخ مازندران باستان از یزدان پناه لموکی و تاریخ طبرستان از محمد بن اسفندیار به موضوع تبرستان پرداخته اند، اما در هیچ یک از این منابع به طور خاص به خواستگاه تپوری ها تا تشکیل شهربی تبرستان اشاره نشده است. همچنین این در حالی است که در تاریخ ایران باستان در هیچ منبعی نام تبرستان یا مازندران نیامده است و تنها منبعی که برای اولین بار نام تبرستان را ذکر کرده، در دوره ساسانیان و در نامه تنسر می باشد. لذا این پژوهش تلاش دارد تا به روش تاریخی- تحلیلی و با استناد به متون کهن تاریخی به وجه تسمیه تبرستان، جایگاه قوم تپور تا تشکیل این شهربی و محدوده جغرافیایی آن در دوره ساسانیان بپردازد.
    کلیدواژگان: تبرستان، ایران باستان، محدوده، وجه تسمیه
  • سیدعلی رضا ابطحی*، کیمیا کشتی آرا صفحه 17
    از دیرباز یکی از راه های بازشناسی حوادث تاریخی بررسی زندگی شخصیت های سیاسی و تاثیر آنها در روند شکل گیری تحولات بوده است. شیوه تصمیم گیری و نحوه عملکرد این اشخاص در برهه های مختلف منجر به وقوع تحولاتی شده که می تواند در دست یابی به این مهم موثر واقع گردد. به این ترتیب، پژوهش پیش رو با هدف درک بهتر حوادث سیاسی پس از شهریور 1320 ش/1941م، در شهر اصفهان با طرح این پرسش که عملکرد تقی فداکار از اعضای حزب توده در عرصه فعالیت های سیاسی در شهر اصفهان چگونه بوده است؟ و با در نظر گرفتن این فرضیه، که وی نقشی فعال در جذب کارگران و حمایت از خواسته های صنفی آن ها داشته است، به بررسی نقش این چهره در اتحادیه کارگری وابسته به حزب توده و مجلس شورای ملی پرداخته است. پژوهش نشان می دهد چگونه حزب توده به جلب طبقه کارگر به عنوان قشری تاثیرگذار در روند حوادث سیاسی کشور به منظور دست یابی به اهداف خود توجه داشته است.
    کلیدواژگان: اصفهان، اتحادیه کارگری حزب توده، مجلس چهاردهم شورای ملی
  • امیر اکبری*، رضا جلالی صفحه 33
    هنگامی که انقلاب اسلامی در 1357 اوج گرفت و به پیروزی رسید، نفرتی عمیق از دولت ایالات متحده آمریکا در ایران موج می زد. چرا که استبداد پهلوی با کودتای آمریکایی 28 مرداد 1332 قوام و دوام یافته بود و دولت آمریکا تا آخرین لحظات حیات رژیم پهلوی آن را مورد تایید و حمایت قرار داده بود. با این وجود، امام خمینی در همان آغازین روزهای پیروزی از انقلابیون خواستند تا از حمله به سفارتخانه های خارجی بپرهیزند. اما این خواسته از سوی گروه های مارکسیست نادیده انگاشته شد و در 25 بهمن ماه 1357 افراد مسلح وابسته به چریک های فدایی خلق با حمله به سفارت آمریکا در تهران، ویلیام سولیوان سفیر این کشور را به همراه جمعی از اعضای سفارت به گروگان گرفتند. موضوع پس از چند ساعت با دخالت دولت موقت پایان یافت و سه روز بعد نیز دولت ایالات متحده رژیم جدید ایران را به رسمیت شناخت.
    کلیدواژگان: تاریخ روابط خارجی، ایران، آمریکا، گروگانگیری، انقلاب اسلامی
  • زهرا امیری* صفحه 61
    قلندریه یکی از شاخه های صوفیه است که از فرقه ی ملامتیه منشعب شده و حتی گاهی این فرقه راهمان ملامتیه می دانند. اقدامات قلندریه در ابتدا همچون ملامتیه اعتراض به اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی بود. اما بعد ها این فرقه بیشتر به ظاهر سازی پرداختند و اعضاء آن برای جدا بودن از دیگران خود را به شکل عجیب و غیر معمولی در می آوردند. یکی از شخصیت های مطرح قلندریان، جمال الدین ساوجی(زاوه ای) رهبر قلندریان جولقی بود. افسانه هایی که در مورد او وجود دارد مانند داستان هایی که برای صوفیان و عارفان ذکر می شود همراه با شاخ و بال های فراوان و غیر قابل باور است. وی که ایرانی بود در دمشق شیوه های بدعتی خود را ارائه کرد.او بعدها به مصر رفت و در شهر دمیاط مقیم شد. وی توانست پیروان زیادی در سرزمین های اسلامی به دست آورد. پس از او قلندریان که مدعی پاکدامنی و جدایی از تعلقات دنیوی بودند، با اشتغال به فساد و انجام اعمال منافی عرف و شرع به انحطاط گرائیدند.
    کلیدواژگان: جمال الدین ساوجی، قلندریه، ملامتیه، جوالقیه، چهارضرب
  • محمد علی جودکی*، امین جیران صفحه 73
    پژوهش حاضرباهدف بررسی ایستادگی مردم شهرهای شرقی ایران در برابر ایلغار مغول در شهرهای خراسان و ماوراءالنهر، انجام گرفته است. سوال محوری این مقاله چگونگی مقاومت مردم شهرهای شرق ایران در برابر ایلغار مغول و عوامل موثر بر روند این ایستادگی هاست؟ بدین منظور ابتدا با طرحی مختصر از جغرافیای تاریخی هر یک از نواحی به منظور شناخت استعداد طبیعی و انسانی مناطق شرقی به بیان مقاومت مردم این شهرها در جریان ایلغار مغول پرداخته شده است. یافته های این بررسی نشان می دهد کارگزاران حکومت خوارزمشاهی و توده مردم درصدد دفاع از مرز و بوم خود برآمده اما عواملی نظیر اختلافات داخلی، آشفتگی سیاسی، عدم اتخاذ تاکتیک مناسب دفاعی و تفوق نیروی ماشین جنگی مغو ل این مقاومت ها را بی ثمر می نمود.
    مقاومت شهرهای شرقی متاثر از ویژگی های جغرافیایی نظیر کوه، و پاره ای عوامل انسانی مانند میزان جمعیت، وجود قلاع و باروی حصین بود. بیشتر مقاومت های مردمی خودجوش و غالبا با هدایت و رهبری مقامات روحانی و مشایخ صورت می گرفت. ساختار اجتماعی شهرها و ترکیب جمعیتی آن (ترک یا تاجیک بودن) از یک سو و سیاست نظامی مغولان در عدم برخورد با شهرهای کوچک جهت آمادگی حمله به شهرهای بزرگ، از طرف دیگر جریان مقاومت ها را با شدت و ضعف همراه می نمود.
    کلیدواژگان: مغول، ایلغار، خراسان، ماوراءالنهر، مقاومت
  • فاطمه سلحشور*، یاسر حمزوی، مریم محمودی صفحه 95
    در قسمت ورودی شرقی مسجد جامع کبیر یزد دهلیزی با پلان مربع به مساحت تقریبی 50 متر مربع وجود دارد که در حاشیه مستطیل شکل دور زیر سقف آن کتیبه ی شعری عربی به رنگ آبی و خط ثلث بر روی گچ در یازده بیت، مورخ به سال 777 هجری نقاشی شده است. این کتیبه به علت گذشت زمان ساییده شده و قسمت هایی از متن آن از بین رفته است. ایرج افشار، با استناد به کتاب های تاریخ جدید یزد و جامع مفیدی، از کتب تاریخی قرن نهم هجری که فقط به مطلع قصیده اشاره کرده اند، آن را منسوب به سید حسن متکلم می داند. ومحمد تقی دانش پژوه در مقاله ای آن را منسوب به شرف الدین بغدادی دانسته است. اما این محققین عنوان می کنند که در جایی متن کامل این قصیده را منتسب به متکلم ندیده اند. در این مقاله سعی شده با توجه به متن باقیمانده از کتیبه، شعر کامل و شاعر آن مشخص شود. پس از بررسی های انجام شده، مشخص شد، این شعر قسمتی از قصیده ی عربی 55 بیتی منتسب به سید حسن غزنوی شاعر پرآوازه قرن ششم هجری است که آن را در مدح و ستایش پیامبر اکرم سروده است و ده بیت از آن قصیده با متن ده بیت باقیمانده از کتیبه همخوانی دارد.
    کلیدواژگان: کتیبه نقاشی دهلیز شرقی مسجد جامع کبیر یزد، حسن متکلم، سید حسن غزنوی، شرف الدین بغدادی
  • سید مرتضی موسوی جاجرمی، پریسا فیضی* صفحه 107
    بدون شک در جامعه علمی اسلامی، بسیاری از فرقه ها کنار یکدیگر حضور داشته و تعامل فکری داشته اند. یکی از مهم ترین مکاتبی که به لحاظ تاریخی و کلامی نقش چشم گیری در ظهور عقاید کلامی، داشته اند، معتزله بودند. معتزله از واژه ی اعتزال به معنای دوری جستن و کناره گیری گرفته شده و در دانش فرق به عنوان یکی از مشهورترین مکاتب کلامی در نظر گرفته می شوند که واصل بن عطا در نیمه نخست قرن دوم هجری در بصره آن را تاسیس کرد. او در مکتب حسن بصری که در فقه، حدیث و تصوف و مسائل اعتقادی از رجال مشهور روزگار بود، بهره مند شد، اما بعدها به خاطر طرح کردن نظری نو درباره ی مرتکب کبیره، از او جدا شد.
    در میان معتزله، دو گروه بصره و بغداد سبب گسترش این فرقه اسلامی شدند و متکلمین این دو مدرسه خدمت های بسیاری را برای ترویج عقاید اسلامی و دفاع از آن انجام دادند که آثار به جا مانده از این دو فرقه، اثبات کننده این امر است. در تبیین آرای معتزله بصره و بغداد از نظر تاریخی وکلامی، چگونگی شکل گیری از لحاظ تاریخی، دوره های تاریخی معتزله،تقسیم بندی معتزله از نظر تاریخی، اصول معتزله، متکلمان این دو گروه و اختلافاتشان در مسائلی مانند امامت و تشیع، خیر و شر، جبر و اختیار، مصلحت خداوند، حدوث و قدم قرآن و مصحف بودن آن، شناخت خدا، قاعده لطف و... مورد بررسی قرار گرفته اند.
    کلیدواژگان: معتزله، اسلام، کلام، بصره، بغداد، شیعه
  • جلیل نائبیان*، داود عمرانی صفحه 125
    ملی کردن صنعت نفت در ایران توسط دکتر محمد مصدق یکی از حوادث مهم تاریخ معاصر خاورمیانه در دهه ی 1950م می باشد. این اقدام گامی بزرگ برای کوتاه کردن دست استعمار از کشور ایران و کسب آزادی ملی بود. که علاوه بر بازتاب داخلی، بازتاب های منطقه ای و فرامنطقه ای وسیعی برجای گذاشت. بارزترین جلوه های این رخداد همانا از بین بردن تصور شکست ناپذیری کشورهای استعماری و شکستن تابوی استعمار در منطقه خاورمیانه می باشد.
    بیشترین تاثیر این جنبش ضد استعماری ایران، در کشور مصر متجلی گردید. برای اینکه ملت مصر نیز مانند ایرانیان طعم تلخ استعمار را در طول قرون متمادی چشیده بودند. بنابرین آزادی خواهان مصر با الگو قرار دادن اقدامات ضد استعماری دکتر مصدق، تلاش مضاعفی را در راه نجات کشورشان از استعمار خارجی و استبداد داخلی با شور و هیجان بیشتری دنبال نمودند؛ و در نهایت موفق به الغاء سلطنت و برقراری حکومت جمهوری شدند. این شور و هیجان ملی با روی کار آمدن سرهنگ جمال عبدالناصر دوچندان شد. وی با تاثیر پذیرفتن از دکتر مصدق اقدام به ملی کردن کانال سوئز که در حقیقت شریان حیاتی مصر و تحت نفوذ و سلطه انگلیس و فرانسه بود، کرد. البته ناگفته پیداست که این اقدام جمال عبدالناصر، بدون تردید به نوعی ادامه راه دکتر محمد مصدق بود که دومین ضربه ی بزرگ را بر پیکر استعمار وارد ساخت.
    کلیدواژگان: مصدق، ناصر، مصر، ملی کردن، استعمار
|
  • Hashem Aghajani, Tahmoures Mehrabi* Page 1
    Always different cities throughout history, has undergone many changes have been and many events had an impact on the change of name. Exclusivity one of the majority ancient cities, The decline and rise of the cities history and sometimes changes in the context of the city and range and is also the name comes to them. Less urban in history past is thousands of years old And at all times remains in one place. Sually the name of the city in the past by other nations and territories, The name of the tribe or geographic features of the area was known. This is one of the geographical areas Tabarestan The resources with different names and different geographical area come. Although many books including, Date Mazandaran ancient god of Mohammed bin Esfandiar Refuge Complex Yazdanpanah Lmvky and focused on the topic Tabarestan, but in none of these resources specifically to the origin Tapurian Tabarestan not mentioned until the satrap. Also, while In the history of ancient Iran or the Caspian there is no source Tabarestan name And the only resource the first name mentioned Tabarestan, In the Sassanid era and is based on a tenser. This study is trying to historical analytical method based on ancient texts Tabaristan historical appellation, Tapurian Tribe formed the satrap and geographic position to pay the Sassanid era.
    Keywords: Tabarestan, Ancient Persia, Geographical Boundaries, Appellation
  • Alireza Abtahe*, Kimiya Keshtiara Page 17
    One way to recognize historical events have been had the study of the lives of political figures and their impact on the process of formation long time ago. Methods of decision-making and performance of these entities individuals, persons in different times lead to the occurrence of events [that] can be effective in achieving this. In this way, the current research with the aim of better understanding of political events after Shahrivar 1320/ September 1941 AD in Esfahan is asking this question: " How was Taqi Fadakar s performance, the member of Tudeh party in [arena of] political activities in Esfahan?" and considering the hypothesis [that] he has had an active role in attracting workers and supporting from their trade requests, investigates the role of this figure in trade union affiliated to dependent on Tudeh party and National Assembly [in this regard]. Research shows how Tudeh party has noticed in attraction of working class as influential people in the country s political events in order to achieve their goals.
    Keywords: Esfahan, Labor Union of Tudeh party, Fourteenth Assembly of National Council
  • Amir Akbari, Reza Jalali Page 33
    When the Islamic Revolution climaxed in 1357 and won, Deep hatred of the United States of America in Iran was prevailed. Since Pahlavi autocracy was strengthen and revived by American coup in 28 Mordad 1332 and America was approved and supported regime until the last moments of the life of it. However, in the early days of the victory, Imam Khomeini, urged revolutionary to refrain from attacking foreign embassies. But these demands were ignored by Marxist groups, and on 25 February (Bahman) 1357, linked gunmen of fedayeen khalq guerrillas attacked the America Embassy in Tehran, and take hostage of Ambassador William Sullivan, along with a group of members of the embassy. After a few hours This Issue ended by the involvement of interim government and three days later, the United States government recognize (legalize) the new regime in Iran.
  • Fatemeh Salahshour, Yaser Hamzavi, Maryam Mahmoudi Page 95
    In the eastern entrance of Yazd’s jaame mosque there is a square vestibule that is almost about 50 m2 there is a historical inscription in it. The inscription is an Arabic poem, written in the third line (sols) in 1376. During the years, some part of the texts are missed and destroyed. Iraj Afshar, the writer of the Yazd souvenir book, according to the historical books of the Yazd only pointed to the ode informed and he noted that it is attributed to seyed Hassan Motakalem. Mohammad taqi Daneshpajooh, Iranian researcher, attributed this ode to sharaf o din baqdadi in an article. In this article the poet and whole text of this inscription is investigated according to the remains of the inscription. At the end, it was founded that the text is a part of Arabic ode in praise of the holy prophet, Mohammad, peace be upon him, that is attributed to seyed Hassan Qaznavi the Iranian famous poet in 12th century.
    Keywords: drawing inscription of the eastern vestibule of Yazd's jaame mosque_Hassan Motakalem_Seyed Hassan Qaznavi_Sharaf o din Baqdadi
  • Morteza Mousavi, Parisa Fiezi Page 107
    Without in Islamic scientific community Many denominations have come together to present and exchange ideas. One of the most important historical and theological schools with a significant role in the emergence of theological ideas, have had Mutazilite. Mutazilite taken from Mutazilite word means away and resignation and considered as one of the most famous Theological schools in science of the sects that Wasil ibn Ata was founded in Basra in the first half of the second century. He benefited from Hassan Basri s school that he was known in fiqh, hadith, Sufism and religious issues. But then he left him because to Plan of the new theory about committing great sins. Among Mutazilite both Basra and Baghdad were due to the expansion of the Islamic sect And Theologians of the two schools Much Served for promoting Islamic beliefs and defend that the The remains of the two sects, is proof of this. In explanation of vote Mutazilah Basra and Baghdad, they have been reviewed From the perspective of theology and history, The quality of the formation of the historically, Historical periods Mutazilite, Division Mutazilite Historically, Mutazilite principles, theologians and differences between the two groups on issues such Imamate and Shiism, good and evil, determinism and free will, the interest of God, occurrence and former the Quran and its scripture, Knowing God, the God thanks to the rule have been reviewed.
    Keywords: Mutazilite, theology, Basra, Baghdad, Shia
  • Jalil Naebiyan*, Davod Omrani Page 125
    Nationalizing the oil industry in Iran by Dr. Mosadegh is one the most important event in middle earth contemporary history in 1950s. This achievement was a big step for cutting the hand of imperialism from Iran and reaching national freedom which had inbound and regional and global reflections. The most evident reflection of this event was wiping the undefeatable face of imperialism in middle earth. Most effects of Iran unti-colonialism movement was on Egypt because Egyptians had tasted the bitterness of colonialism during centuries like Iran. So liberals in Egypt put Dr.Mosadegh as their model and tried harder to save their country from foreign colonialism and inbound dictatorship with more eagerness and desire and finally they succeeded to end monarchy and establish presidential government. This desire multiplied by ruling of Gen. Gamal Abdel Nasser. He, affected by Dr.Mosadegh, began to nationalize the Suez Canal which was vital artery of Egypt and was under control of Britain and France. This is obvious that this Gamal Abdel Nasser action was a continuation of Dr.Mosadegh action and was the second big defeat of colonialism
    Keywords: Mosadegh, Nasser, Egypt, Nationalize, Imperialism